Sjå kjelda til Ord og uttrykk M - O

[[Category:Språkhistorie]]

{|border="1"
!scope="col" width="180" | 
!scope="col" width="120" |
!scope="col" width="500" |
|-
|'''Madorre''' 
|(ei) 
|Om ei kvinner– storvaksne eller/og gejsjeftige.
”Da va noko te madorre”
|-
|'''Magne''' 
|(å) 
|Noko av prosessen med å gjere “toskehaudå” klar
for koking/steiking. (Kløyve/reinske).
|-
|'''Makke''' 
|(å) 
|Streve/plagast/slite. “Ka du makka mæ”?
“Dei ha makkast i heile dag”.
|-
|'''Makkerue''' 
|(ei) 
|1. Haugane spes. sandmakken produserte når han
livna til om våren. Brukte dei som indikator for å
spa etter han. (Sjå “tøyme”).
|-
|'''Mara(nje)''' 
|
|Fellesnamn på hestar, uansett kjønn, sjølv om
utgangspunktet tydeleg må vere merr,
fl. “mara”. “Ha de sett noke te marå idag”?
Opphavet til ordet kjenner eg ikkje, men det er om
lag identiskt med engelske ”mare”. Norsk ”mærr”.
|-
|'''Marle''' 
|(å) 
|Fomle med. “Ka du marla mæ”?
“D’ækje noke å marle meir mæ”.
|-
|'''Marmigar(e)''' 
|(ein) 
|Brukt om ei type skjell. Omlag 12-15 cm
lang -og smal. Når muslingen var ute fann vi
ungane ut at den likna på “veslekaren” til hesten.
(“Mar” var neppe medvite avleidd av latin (hav) frå
vår side, men frå “merr”). Sjå “maranje”.
|-
|'''Marne''' 
|(å) 
|Om erosjon. Tida si tæring på tre, stein, metall.
Matvarer sjå “såne”.
|-
|'''Maske''' 
|(å) 
|D.s.s. arbeide/streve med.
|-
|'''Matasåd''' 
|(ei) 
|Sjå såd. Noko smått. Med andre or: Ein matbete.
Eit slag smålåta, men kunne og vere ei nedvurderande
omtale av eit måltid mat.
Brukt om alle slag måltid utan særskild tyding. ”De
får komme innj å få ei matasåd”. ”Dei fekk no ei
matasåd ut ’a da”.
|-
|'''Maule''' 
|(å) 
|Ete spesiell mat, t.d. “Hanj maula margarin”.
|-
|'''Meis''' 
|(ei) 
|Eigenleg metallråma til ryggsekken. Men brukt om
sjølve ryggsekken. Også namn på “nettet” torvet
vart pakka i for å sendast ned til gards.
|-
|'''Mekongel''' 
|(ein) 
|Eit ord farmor brukte (hadde laga?) om/for
medaljong.
|-
|'''Mennjanje''' 
|
|Flt. av (ein) morgon, fl. ”mennja”, ”mennjanje”.
|-
|'''Mige''' 
|(å) 
|Pisse. (Migemaur).
|-
|'''Mil''' 
|
|Daglegnamn på farfar sin bror Emil.
“Milhauinj”: Der stova hans sto – der Leif og
Johanne Martha har huset sitt no.
Namnet vart utan vidare forstaving for det vi
omtala på garden: “Mil-ladå”, “Mil-bakkjinj”,
“Mil-støda” o.s.b.
|-
|'''Milla''' 
|
|Kallenamn på Emil A. Listau. (I “Låna”).
|-
|'''Minaper''' 
|
|Kallenamn på Peder Sletteberg i Hatleneset.
(Kona heitte/vart kalla Mina).
|-
|'''Minargarinj''' 
|
|Nabogarden i “Bersbygdinje”. Der budde (av farfar
sin generasjon) “hanj Garjohan”. Agent for
brannkassa og fiskehandlar/trandampar på Nabben
- i tillegg til å vere bonde i “Minargara”.
Han hadde ein gul sykkel med treskjermar.
|-
|'''Mokk''' 
|(eit) 
|“Grautamokk” Eit av namna på væska ein laga t.d.
graut av, eller skeidar i. Denne væska skulle altså
vere jevning i. (Sjå og “sod”).
|-
|'''Molde (sæg)''' 
|(å) 
|Hønse/fugleaktivitet. Når dei ligg i
jord/sandhaugen og sparkar/flaksar for å bli kvitt
parasittar.
|-
|'''Mole''' 
|(ein) 
|O/å¨-lyd. “Enj mole”. D.s.s. ein bit/stykke.
“Enj mole mæ fisk”. “Enj heile mole å gå”.
|-
|'''Molest(e)''' 
|(å/ein) 
|Skade (vanlegvis om personskade).
|-
|'''Monnj-jut''' 
|(en) 
|Spes. om ungar som er storkjefta mot vaksne , men
elles og om person som er storsnuta.
|-
|'''Mork(jinj)(ne)''' 
|(vere) (å) 
|Når treverk turrotnar kalla vi prosessen morkning.
Planken var ”morkjinj”.
Sjå og ”kale”.
|-
|'''Mort''' 
|(ein) 
|Småseiyngel.
|-
|'''Mortepompar''' 
|(ein) 
|Godmodig skjellsord. Truleg utan spesiell tyding.
|-
|'''Mygle''' 
|(å) 
|D.s.s. å mugne. Brukt både om ting som rotnar og
om personar som er trege med å få ting gjort.
”Hanj ha mygla på da længje”.
|-
|'''Mykje''' 
|(ei) 
|Ein lett omgang pryl.
|-
|'''Mylje''' 
|(ei) 
|1. Matrett med basis i kraft. Knust flatbrød m/kraft
og sukker over. Prima måte å nytte eldre flatbrød
på. Heilårskost. 2. Ungar/bikkjer el. kattar som
slæst lagar og ei “mylje”.
|-
|'''Mysse''' 
|(ei/å) 
|1. Farmor om t.d. Marimysse, Kyndelsmyss.
2. Verbet “misse” hadde same uttale.
“mysse fartinj”. “Dei myste å’nå”.
3. Prestane “myssa”.
|-
|'''Mækre''' 
|(å) 
|Om lag det same som å bræke (brækte). Hos oss
vart verbet nytta om geitene si bræking.
|-
|'''Mækregauk''' 
|(ein) 
|Fugl. Eigenleg ikkje så spesielt ord trur eg, men det
var namnet farfar/farmor nytta på enkelbekkasinen.
(Lagar mækrande lyd med halefjøra når han stuper
).
|-
|'''Mæte'''
|(vere)
|Ha det smått. “Da va’kje mæte (rare)greiinje”.
“Hanj hadde ikkje da mætt”.
Eg hugsar “Mætinj”. (Mathias Nybø): Ein kar med
håplaus “kjæring” og mange like håplause “onga”.
Han sleit ein håplaus kamp heile si tid for seg og
sine, utan at det viste att på noko vis. Vart noko
urett vurdert av omverda trur eg.
|-
|'''Mødde''' 
|(vere) 
|Av møde. Ha det vanskeleg el. pinleg.
Eit ”mødelse”. T.d. ei heft eller plage.
|-
|'''Månke''' 
|(å) 
|Stelle mana (måna på vårt mål) på hesten.
|-
|'''Navar''' 
|(ein) 
|Bor (som ein korketrekkar) for holsetting i treverk.
|-
|'''Nekkje''' 
|(ei/å) 
|'''Ei''': Talghinna som ligg rundt innvollane i slakt
Nytta m.a. som ilegg i klubb, i blodpylse/pudding
og til såpeproduksjon.
'''Å''': Nekkje seg: Når t.d. fisk hengjer seg i garnet,
eller når sau set hovudet fast i gjerde.
|-
|'''Nelle''' 
|(ein) 
|Små vassfyllte “kjøyner” som helst dukka opp om
våren. Allergiske utslag?
|-
|'''Nide''' 
|(å) 
|I vår tyding: Å plage, klenge seg, trengje seg på
nokon.
Engelske ”need” kan vere lett å få i minnet, men
det tyder å trenge i form av trong for noko.
|-
|'''Non(e)''' 
|(ein) 
|Namn på ettermiddagskaffien sjølvsagt.
Men også om terrengformasjon. Der ”Ekra” går
over i oppkjørsla til Solvoll var tidlegare ein liten
bergskolt som vi kalla ”Noninj”.
|-
|'''Not''' 
|(ei) 
|D.s.s. nøtt (o/å lyd). Men og fiskenot (o-lyd)
sjølvsagt.
|-
|'''Nusle''' 
|(å) 
|Vi sa ”nosle”. Kalla det slik når t.d. hunden eller
hesten kjærteikna med snuten/mulen.
|-
|'''Nykkje''' 
|(å) 
|Hekte i noko. Noko t.d. ein fiskekrok kan gjere.
|-
|'''Nøyte''' 
|(å) 
|Stå på. “Vi får nøyte oss meda vi æ allje”.
(Sjå og “trøyte”).
|-
|'''Obyde''' 
|(ei) 
|D.s.s. ugagn. “Ka slags obyde hanj ha gjort no
igjæn!?
|-
|'''O’ponde''' 
|(vere) 
|Typisk uttrykk i gardane her. Tyder d.s.s. opp
under. T.d. ”O’ponde håndå” – som er i armhola.
|-
|'''Ofjelge''' 
|(vere) 
|Føle seg dårleg / uvel / i ulage. “Ofjelga” = Ustellt.
“Æ da ofjellt”? D.s.s. Er det vondt/sårt?
|-
|'''Ofær''' 
|(ei) 
|Uferd. Bli utsett for “olokke” eller “moleste”.
|-
|'''Oksepose''' 
|(ein) 
|”O” i pose har o/ålyd. Nærast eit kjælenavn på
stutkalvar. På same måte som ein sa ”fantefillje”
om jentungar.
|-
|'''Ole-mole-pose''' 
|
|Etter “Mina-Per” “Dinj ole-mole-pose”. Mildt skjellsord.
Den same Per hadde i dei fleste av sine utsegner
med: “Ette klemmande te forstårr du ta- forstårr
du” - opptil fleire gonger.
|-
|'''Ole-mose''' 
|
|O/å-lyd. Einaste eg hugsar av mormor sine uttrykk.
For henne tydde “lisje ole-mosinj” stakkars liten
(eit nor), el. stakkar.
|-
|'''Oliklæheit''' 
|
|Om svineri -og om trasige såvel som om
upassande hendingar. “For ei oliklæheit”.
|-
|'''Olljinj''' 
|
|Utnavn på Olav Olsen på Selja. Innbyggjarane
på/frå Seljeøya mangla ikkje ord om kvarandre.
Som t.d.:
”Når Olljinj kjeme roande ser da ut som nokinj ha
drete på toftå og hatt enj sødveste attøve.”
|-
|'''Olvåte''' 
|(vere) 
|O/å-lyd. D.s.s. søkkvåt.
Vere ”sokkandes olvåte”.
|-
|'''Omrymme''' 
|(å) 
|Tenke seg om. Komme til hektene. ”Hanj må no få
omrymme seg litt”.
|-
|'''Ondalæ''' 
|(vere) 
|Underleg, merkeleg, rart. “Forondalæ”.
|-
|'''Ondeliv''' 
|(eit) 
|Kleplagg -spesiellt for ungar. Sydd som ein vest
med knapping el. hekter. Stroppene for
strikkasokkane var festa på dette plagget.
|-
|'''Ondesette''' 
|(vere) 
|Brukt mest om at ein er mett, velfødd -eller
velsituert. Og om at ein var meir eller mindre
førbudd (“ondesette”) for oppdrag/gjerning.
|-
|'''Opplett(e)''' 
|(eit/vere) 
|D.s.s. opphaldsver. Mest brukt med same det slutta
å regne. ”Hanj æ opplette no”. ”Da vart et opplett”.
Oppstanasige (vere) Å vere vrang, kranglete å ha med å gjere.
|-
|'''Oppøle''' 
|(eit/ein) 
|D.s.s. oppvekst, kanskje og relatert til oppseding.
“Da va’kje slek i mitt oppøle”.
|-
|'''Oppøydde''' 
|(verte) 
|D.s.s. å verte utsliten av ståk og kjas og mas.
Av t.d. ungar i kontinuerleg spetakkel.
|-
|'''Orrinj''' 
|(vere) 
|Tilstanden ein føler når ein vaknar etter å ha sove
altfor lite - eller gjerne drukke altfor mykje.
|-
|'''Orv''' 
|(eit) 
|Treskaftet til ljå: ”Långorv” og ”stuttorv”.
|-
|'''Oskefis''' 
|(ein) 
|Om ikkje akkurat Askeladd, så i alle fall ein unge
som rotar i vedomnen.
|-
|'''Oskje''' 
|(ei) 
|O/å-lyd. D.s.s. øskje. T.d. “smøroskje”.
|-
|'''Oskjyrinj/a''' 
|(vere) 
|El. ”Uskjyrinj”. D.s.s. uvøren.
|-
|'''Ossele''' 
|(vere) 
|D.s.s. som ussel i tydinga skrøpeleg.
”Ossel” = ussel.
|-
|'''Ottre''' 
|(å) 
|O/å-lyd. Rygge med “øykja” (hesten).
Enkelt med tohjula vogn. Verre med slede.
Kommando: ”Otter, otter”!
|-
|'''Oveide''' 
|(vere) 
|D.s.s. at ein ting har ein fasong eller storleik som
gjer den vanskeleg å handtere.
”Oveidinj” eller ”uveidinj”.
|-
|'''Overhaling''' 
|(ei) 
|1. Skjennepreike.
2. Færingen/båten får/gjer brå krenging.
3. (Stor) reparasjon/vedlikehald..
|-
|'''Overjidde''' 
|(vere) 
|Som bokmål: “overgitt”.
“Æg æ so overjidde ta/på dokke”.
|-
|}