Sjå kjelda til Ord og uttrykk S - U

[[Category:Språkhistorie]]

{|border="1"
!scope="col" width="180" | 
!scope="col" width="120" |
!scope="col" width="500" |
|-
|'''Saup''' 
|
|Tynn surmelk, var biprodukt etter kjinninjgja.
|-
|'''S(k)jald''' 
|(eit) 
|D.s.s. sjal.
|-
|'''S(k)jygn''' 
|(eit) 
|Tyder kanskje skugge. Hjå oss: Eit ly eller le mot
elementa. Sol, regn, vind. Også om enkle
byggverk.
|-
|'''Sallerinj''' 
|
|Kallenamn på Saron Dybedal.
|-
|'''Saud''' 
|
|Vi seier “saud” (“saudinje”) når vi nemner/omtalar
sau.
|-
|'''Saudeparl(e)''' 
|
|Sauelort. Parl. (Pearl - perle).
|-
|'''Seise''' 
|(å) 
|Tyder å surre/knyte. Men det vart og brukt om å
gjere ekstra: T.d. handsame treverk - som å seise
bordkledninga med ekstra olje før måling.
|-
|'''Seke''' 
|(ei) 
|Lita, og (berre meir eller mindre) synleg vassåre.
|-
|'''Seksering''' 
|
|Vår versjon av “seksæring”. (Robåt m/ tre årepar).
“Åttring” (åtte årar) og “femkjeiping” (ti årar)
var og i vokabularet vårt. Færing er vel å forstå
som korting av ordet ”fireæring”.
|-
|'''Sett''' 
|(ein) 
|Hammaren/sleggja ein brukte for å slå på minebor
med.
|-
|'''Sikk(e)''' 
|(ein/å) 
|Særskilt type saum sjølsagt, men og om trykk/slag.
Når ein dett på ræv får ein ofte ein slik sikk at det
gjer vondt heilt til hovudet.
Eller ein ”sikkar” potetsekken mot golvet for å få
”stue” potetene og få betre ”øyre” å setje band på.
|-
|'''Sine''' 
|(å) 
|Sine av. (Tørke). Brukte uttrykket om drektige kyr
når melkemengda minka (før kalving).
|-
|'''Sirle''' 
|(å/ei) 
|D.s.s. sildre. (Brukte og “å sorle”).
|-
|'''Sittinj''' 
|
|Daglegnamnet på nabo Sivert P. Berge. Og brukt
med ein ”t”.
|-
|'''Sjedepel''' 
|(ein) 
|Sjå “depel”. Sa også “skjedepel”. Ekstra-stavinga
må vere ei forsterking av ordet (depel) si tyding.
(Ei blanding som gjerne kunne innehalde blaut
naturgjødsel?).
|-
|'''Sjynnj''' 
|
|Eit av våre ord for sjøen.
”Ska vi reise på sjynnj”. ”Sjå bort på sjønå”.
|-
|'''Sjøbor''' 
|
|O/å-lyd. Når båra bryt mot strand og båe
lagar den sjøbor.
“Sjå på sjøborinj utpå Gangvaskjera”.
|-
|'''Sjønde''' 
|
|Y/ø-lyd. Om talet 7. Hjå oss ikkje sjuande, men
”sjønde”.
|-
|'''Skabilken''' 
|(eit) 
|Brukt mest om ein merkeleg framtoning.
Både ting og person.
|-
|'''Skeidar(e)''' 
|(ein) 
|Småklubb utan talg / flesk. Kokt i mokk-
“skeidarsupa”(litt jevning og melk i mokket)-
m/knokar frå salt, tørka kjøt, helst spekekjøt/
pinnekjøt/ og kålrabi, gulrot og potet.
|-
|'''S(k)jekte''' 
|(å) 
|D.s.s. å gå arm i arm.
|-
|'''Skjellje''' 
|
|Namn på spesiell vind som står frå Berstad mot
Lesto. “Berstadsskjelljå” (frå SSØ) er kald og
utriveleg om hausten/våren.
|-
|'''Skjelte''' 
|(ei) 
|D.s.s ei ekstra kraftig skjelveri.
”Hoppande skjelte”.
|-
|'''Skjeltehaud''' 
|(eit) 
|Flådd, godt salta, gjerne litt tørka smalehovud som
vert kokt. I vår tradisjon ikkje svidd eller røykt.
Vart dels litt skjelvande og gelélikt.
|-
|'''Skjen''' 
|(eit) 
|Frå vb. å skine. ”Solskjen”, ”måneskjen”.
|-
|'''Skjene''' 
|(å/ei) 
|1. Når folk eller dyr ikkje har styr på føtene.
Det kunne t.d. vere om krøtter i yr galskap – som
vårslepp, eller folk som ikkje ”va helt go”.
2. Om ei skinne. ”Jernbaneskjene”.
|-
|'''Skjetvott''' 
|(ein) 
|Om ein hoven/overlegen eller liten puslete men
”stormunna” type.
|-
|'''Skjetå''' 
|
|D.s.s. blaut avføring. Sjå “rennjeskjete”.
|-
|'''Skjote''' 
|(å) 
|Om lag d.s.s. å stramme opp/få fart på nokon.
”Du må skjote i ’nå” (hånå).
|-
|'''Skjul''' 
|
|Har velkjend tyding, men og brukt om sjukleg
tilstand i munnen til hestar. Sår og byllar.
|-
|'''Skjykkje''' 
|(ei) 
|Eit spartansk byggverk – skur. Men og om eit
tilbygg til låven t.d. (Av skjul? Vedskjul).
Sjå ”skjykkje”. (Truleg om lag d.s.s.
amerikanarane omtala som shack?)
|-
|'''Skjæl''' 
|(ei) 
|D.s.s. skjell. Fl. “skjelja”.
|-
|'''Skjæning''' 
|(ein) 
|“Turr” vind, spesiellt frå aust/nordaust.
Imøtesett både som eindel av “tøyrinj”og som
generell “fineveirsvend”.
|-
|'''Skjære''' 
|(ei) 
|Vårt daglegord for saks. ”Kar skjærå æ henne”?
|-
|'''Skjæse''' 
|(ei/å) 
|Is/snøskeise. “Gå på skjæse”.
“Snøskjæsinje” var stort sett heimelaga.
|-
|'''Skjør''' 
|
|(Ø/y-lyd) D.s.s surmelk. T. d. i rømmekolle der
fløyten la seg på toppen av skjøret.
|-
|'''Skole''' 
|(å) 
|(O/å-lyd). Om lag d.s.s å skvulpe. Er knytt til lyden
væske lagar – som når t.d. innhaldet i eit spann er
uroleg, og t.d. at - ”da skola so i maja dinj”, og t.d.
”ongane ha skola ut i dælinje heile dajinj”.
|-
|'''Skolest''' 
|(ein) 
|Var ein mal (”lest” er d.s.s. mal) for sko. Som eit
fotblad nærast. Hadde fleire storleikar i kjellaren.
Nytta når ein skulle konstruere skinnstykka som
skulle nyttast i ein sko.
|-
|'''Skore''' 
|(ei/å) 
|O/å-lyd.
1. Staur med kluft i eine enden. Til å stø opp
-”skore” - hesjane med mot vind og ver.
2. Kluft i fjell/berg. (“Skorfeste”).
Skotning Om ”abortert” dyrefoster.
Skrel(e) (ein) Med aldri så lite i-lyd. ”skre(i)le”. Lang og tynn
kar. Om jente: Sjå ”jøyle”.
Skrellje (å) D.s.s. “å læ”. “Skrelljeslag”: Brå og høg lått der
fleire er involvert. Men same ordet brukt om ”å
skrellje potete”.
|-
|'''”Skrevkrengle” (kringle)'''
|(ei) 
|Namn vi ungane sette på syklane våre.
|-
|'''Skrikke''' 
|(å) 
|Ord brukt om lydane babyar lagar når dei ler og er
begeistra. Elles om folk flest og lydar ved
ukontrollert lått.
|-
|'''Skrukk''' 
|
|Dei små korallskjella som gror i millionar i
fjøresteinane og også på båtar som ligg for ile.
|-
|'''Skræde''' 
|
|Fråsila restar frå fyrst malen, og så smelta talg /
feitt. Vart sprøsteikt og nytta som “bacon” –
spesielt til kokt fisk. Populær barnemeny (med
poteter - utan fisk). Feittet vart t.d. såpe.
|-
|'''Skrækje''' 
|(å/ein/ei) 
|Rope / brøle håst og uartikulert.
“Ka du skrækje itte”? “Hanj skrækje stygt idag”.
|-
|'''Skråne''' 
|(å) 
|Om å tørke godt inn.T.d. om høy. Sjå ”svene”.
|-
|'''Skråve''' 
|(å) 
|Tilnærma d.s.s. å knitre. Lyden av papiar som vert
knørva, og t.d. lyden som vert når turrhøy vert
handsama.
|-
|'''Skvelje''' 
|(å) 
|D.s.s. sure oppstøt. Mest om babyar.
|-
|'''Skåk''' 
|(ei) 
|Stokkane som utgjer “greide” på ei vogn/ horv der
hesten er spend fast mellom. Fl. “sjæke”.
|-
|'''Skåre''' 
|(å/ein) 
|(Å) Rake saman høy til rader, skårar.
(Ein) Rada med kutta høy/halm som vert etter
ljåen/sigden/slåmaskina.
|-
|'''Sladot(e)''' 
|(ein) 
|Latsabb.
Litt kjeltringaktig person (mann/gut).
|-
|'''Slagbrand''' 
|(ein) 
|Fellesord for reiskap ein brukar å slå med.
Det vere seg sleggje, treklubbe eller ein stein.
|-
|'''Slakke''' 
|(vere/å) 
|Om helse: Å vere puslen - ute av slag, i ulage.
Om talje eller tau: Gje slakk, slakke på.
Om fart: ”Slakke på fartinj”.
|-
|'''Slams(e)''' 
|(ein/å) 
|Uryddig person.
Vere slamsete = d.s.s. m.a. vere slurvete i
klesvegen. “Hanj va grøtelæ slamsinj”.
|-
|'''Slede-Brite''' 
|(ei) 
|Brukt som karaktristikk av kvinne med anlegg for
t.d. snikring o.a. praktisk ”mannfolkarbeid”.
|-
|'''Sleggje''' 
|(ei/vere) 
|1. Sjølvforklarande. 2. Vere sleggjete:
T.d. om “mannjhaftige” kvinner.
|-
|'''Slemse''' 
|(ei) 
|Seig (ekkel) strimmel. T.d. av kjøt.
|-
|'''Slipre''' 
|(å/ein/ei/eit) 
|Sleikje av fingrane. T.d. i arbeidet med å ”reinske”
ei skål som hadde vore krem eller bløtkakerøre i.
|-
|'''Slobb(e)''' 
|(eit/å) 
|Søle med væsker, saft / melk / vatn etc.
Eit svært vanleg ord laurdagskveldane ved
badestampen - og alle gongane vi hadde
“dæleaktivitet” som tidtrøyte. Då vart ordet også
nytta om å plaske. Sjå og ”skole”.
|-
|'''Slok''' 
|(eit) 
|O/å-lyd. Omlag d.s.s. sluk. Brukt om avløp,
”renne”, noko som sveljer unna. Det kunne vere
vatn - som vassrenna mot kvernkallen t.d. Men og
om apetitten til ein svolten kar.
|-
|'''Slons(e)''' 
|(ei/ein) 
|Solid stykke av kjøt / fisk. Sjå og “lons”.
|-
|'''Slops(e)''' 
|(ein/å) 
|Når ein kastar noko i vatn lagar det ein “slops”.
“Du må’kje slopse slek”. Likskap, men må ikkje
forvekslast med “slobbe”. (Det kan verte mykje
“slobb” av “slopsing”).
|-
|'''Slå dar''' 
|(å) 
|T.d. “Hanj slo ‘kje dar i støvlå”. D.s.s. å va over
støvlane. “Hanj vod over støvlanje”.
At støvlane vart for korte m.a.o.
|-
|'''Slå halt''' 
|(å) 
|Leik/spel utandørs.
Sjå Leif si minnebok 1994.
|-
|'''Slå lyre''' 
|(leik/spel)
| Lokal variant av baseball. Nytta ball og balltre.
|-
|'''Slåp(e)''' 
|(ein) 
|Sjå hekjel. Og brukt som skjellsord som
«alternativ» til sladot. “Enj slåpe”.
|-
|'''Smale''' 
|(ein) 
|D.s.s. sau.
Ligg og fleirtalstyding i ordet. “Smalinj” er då
d.s.s. saueflokken.
|-
|'''Smelte''' 
|(ei) 
|Fisk. D.s.s. kviting/hvitting.
|-
|'''Snaldre''' 
|(å) 
|D.s.s. å skvaldre – snakke mykje/lenge/høgt.
”Snaldrinj” = munnen/snakketyet. (Sjå gnaldre).
|-
|'''Snasjkjin''' 
|(ein) 
|D.s.s. ”trutinj”, d.v.s. munnen. Sjå ”rottinj”.
”Kor skjetinj du æ ront snasjkjin”.
|-
|'''Snek'''
|
|Laga av m.a. råmjølk. Til å smørje på eine sida
av det som vart “snekaløfså”.
|-
|'''Snepel(e)''' 
|(ein) 
|Snipp eller liten del av.
|-
|'''Sniel''' 
|(ein) 
|D.s.s. snegel. Er framleis ”offisiell“ uttale.
|-
|'''Snirl''' 
|(ein) 
|Ei av fleire omskrivingar for “lisjekarinj”.
”Snirlinj”.
|-
|'''Snode''' 
|(ein/å) 
|O/å-lyd. 1. Mild form for “snorforkjølelse”.
|-
|'''Snor''' 
|(ei/ein/eit/å) 
|Snor som klesnor sjølvsagt, men med o/å-lyd.
D.s.s. “snørr”. “For enj snore”. Om ein hoven type.
”Snår” er noko anna.
|-
|'''Snøde''' 
|(å) 
|Om lag d.s.s som å snoke.
Lusking i skap og skuffer.
“Ka du snøda (snyde) itte”?
|-
|'''Snødale el. snødarle''' 
|
|D.s.s: voldsomt / veldig / svært.
«Da va no ikkje noke snødale helde».
Vart og sagt med -r-: “Snødarle”.
|-
|'''Snøk''' 
|(ein) 
|Aning av. Duft / lukt.
“Da va enj fine snøke”. (Fersk sigarrøyk t.d.).
|-
|'''Snår''' 
|(eit) 
|Snar. Ikkje brukt mykje om vegetasjon, men om
avhogde greiner og kvist. (“Kveikje”).
Sivert R. Berge ( “Korke-Sivert”) fortalde frå tida
si i Amerika at:
“Ramlande de’ mannj! Ørnekløninje låg so
snårdonga dar borte”.
|-
|'''Sod''' 
|(eit/å) 
|O/å-lyd. Truleg d.s.s. “sodd” el. syde i våre dagar.
1. Skeidar/klubb/fisk vart kokt i “mokk”.
Nå maten var ferdigkokt var “mokkje” blitt til
“sod” som t.d. “klobbesod”, ”fiskesod” o.s.b.
Far drakk mykje sod frå kokte grønsaker og
poteter, Det er svært næringsrikt men fell kanskje
ikkje i smak for einkvar.
Etter koking vart mokkje sjølvsagt kalla kraft. Det
var visst litt språkleg samanblanding til dagleg av
“sod” og “kraft”.
2. Av “å syde”. Brukt om støy, om spetakkelet t.d.
i sanitetsbasarar, kvinneforeiningar og juletrefestar.
|-
|'''Softe''' 
|(å) 
|Veive rundt med t.d. klesplagg så “dombå” drive,
el. slik at blomsterpotter og andre utsette ting kjem
i fåresona. Eller t.d. ved lettvint reinhald: ”Æg
softa åver golvå”.
|-
|'''Sokkandes olvåte''' 
|
|O-ane har o/å lyd. D.s.s. å vere dyvåt. Kan i
utgangspunktet ha med våte sokkar å gjere?
Ei lite lekker sak med andre ord.
|-
|'''Sokke''' 
|(å) 
|D.s.s. å sukke sjølvsagt, ”Sokkeberje”, men og
nytta om å kaste seg. ”Hanj sokka seg utføre”.
”Honj sokka seg ut i-”.
|-
|'''Sokkerlade''' 
|(ein) 
|Sjokolade.
|-
|'''Sokkeseg''' 
|(ha) 
|Ullsokkar som sig ned sjølvsagt. Av og til og brukt
om person som såg sliten, sidrompa og/eller
bedrøva ut. Alternativ til: “Sid’ i rævinje”.
|-
|'''Sokkvåte''' 
|(vere) 
|O/å lyd i både ”sokke” og i ”olvåte”.
D.s.s. ”søkkvåt”. Vere ”sokkandes olvåte”.
|-
|'''Sokne''' 
|(å) 
|1. Tradisjonelle tydingar: Om drukning og kyrkje.
2. Fortelje om/beskrive ei overhøvling:
“Hanj fekk vete ka kjerkje hanj sokna te”.
|-
|'''Sol''' 
|
|Markert o/å-lyd. Far sitt namn på ein tangart som
er velsmakande i rå tilstand. Veks som dottar
-nærast lik grovt reinlav i fasong.
|-
|'''Sollj(e)''' 
|(ein/eit/å) 
|(O/å-lyd). Ståk / prat. ”For enj sollje”.
Om mange nok “sollja” vart det “sod».
|-
|'''Soppe''' 
|(ei) 
|(O/å-lyd). Enkel matrett med basis i melk.
Knust kavring, knust flatbrød, eller “hævregryn”
med sukker og melk -søt eller sur. Ekstra god med
fløyte / “røyme” på toppen. (Sommarmat).
|-
|'''Sorpe''' 
|(ei) 
|D.s.s. sørpe, men og brukt m.a. om ei fór-blanding
ein ga hesten: Hakka halm i vatn og evt. ymse
tilsette ingrediensar.
|-
|'''Sorrpøne''' 
|(ei) 
|D.s.s. snurrebass. Mogleg tilkyting til “sorre” (lyd
), eller å snurre.
Dei enklaste vi laga var ei rund kartongskive - 8-10
cm i diameter - med ein spiss blyant gjennom
senter.
|-
|'''Sosjle''' 
|(å) 
|D.s.s. å søle med--.
|-
|'''Sotar''' 
|(ein) 
|Veit ikkje kva ordet eigenleg kan tyde, men vart
mest brukt positivt om t.d velgjort arbeid. Som t.d.
“Du æ mæg enj go sotar” el.“Du æ mæg enj fæle
sotare”. Kan vere omtrent d.s.s. “Du er litt av ein
type/kar”.
|-
|'''Sovl(e)''' 
|(ein) 
|Sopelime til fjøs og utebruk laga av bjørkeris.
“Enj sovl” fl. “sovla”.12-15 bjørkeriskvister, omlag
1 m. lange, vart samanbundne med streng og
greintuppane vart børste / kost.
|-
|'''Sparle''' 
|(å) 
|D.s.s. sprelle. T.d om fisk i båten.
Brukt om babyar som ligg og sparkar, men og om
folk som har ramla og kavar litt klossete.
|-
|'''Spée''' 
|(å) 
|D.s.s. spøkje el. halde ap/tøys/ med/om.
“D’ækje noke å spee med”.
|-
|'''Speiel(e)''' 
|(ein) 
|Spegel sjølvsagt, men og brukt som:
1. «Du æ mæg noke te speiele».
2. “Håkke speielinj de” - kraftuttrykk, brukt av
farmor -og andre- som hadde ein talekultur der
“skikkelege bannjeord” var upassande.
|-
|'''Speis''' 
|(ei) 
|D.s.s. ein pisk. Hatl -eller klungertein t.d.
Tuktreiskap for folk og dyr. “Smake speisa”. Det
var særs lite brukt på gnr. 64, bnr.1.
|-
|'''Spel''' 
|(eit) 
|Teknisk innretning tilnærma ein vinsj. Sjå t.d.
”strengspel”. Ein ”spelbåt” vart t.d. nytta for å dra
kastenot til lands. Båten vart fortøya med stamnen
til land og så sveiva ein inn nota.
|-
|'''Spele''' 
|(seg) 
|Leike/more, men mest med negativ tyding.
Utrykk for å vere vørlaus etc.
“D’ækje noke å spele sæg mæ”.
(For alvorleg/fårleg å leike med).
|-
|'''Spike''' 
|(å) 
|D.s.s. å knuse. Mest om koppar og kar.
|-
|'''Spikk''' 
|(eit) 
|Underleg hending. Gjerne ei uforklårleg ei.
Gjere nokinj et spikk. Då d.s.s. fantestykkje el.
overrasking.
|-
|'''Spildreverk''' 
|(eit) 
|Uttrykk for skrøpeleg byggverk/konstruksjon.
|-
|'''Spilljevatn''' 
|(eit) 
|Om tett/drygt/høljande regnver. Respektlause
barnetunger prøvde seg med “ænglepiss”, men det
vart heller dårleg omtykt.
|-
|'''Spit''' 
|
|Ironi/hån.
|-
|'''Splint''' 
|(ein) 
|D.s.s. tater. (I talemålet var det ”splent“).
Også om “splint” i mekanisk term.
Også som mildt skjellsord. “--dinj splente”.
|-
|'''Spole''' 
|(ein) 
|«Enj go spole». Luring / småfante.
(Jfr. “speiel” 1). Tydde sjølvsagt og spole til
vevførebuing , rokk og symaskin.
|-
|'''Spore''' 
|(å) 
|1. O/å-lyd. Tråve/galoppere der det ikkje bør skje.
Spesielt om hest/kyr/kalvar (tunge dyr) når dei la
til sprangs over markene.
(Sjå ”spøne” nr. 2).
|-
|'''Sprale''' 
|(å) 
|D.s.s. sprelle. Om fisk i båten t.d. ”Da va no
voldsamt te spraling på dinnja”.
|-
|'''Sprette pinnj''' 
|
|Ein leik/spel vi spela på vegen og skuleplassen.
”Prosessane” i leiken minner om ”halt”. To lag el.
meir. Utstyr: To pinnar, ein omlag 30 cm. Ein
omlag 1 m. lang, og to mursteinar, planke-bitar
eller liknande. Markeringsstrekar. Starta med å legge den korte kjeppen på steinane
og sprette den ut. Den lange vart så lagt på steinane
og motparten skulle prøve å slå den vekk med å
kaste den korte attende - og mykje meir.
|-
|'''Spækje''' 
|(å) 
|Må kanskje ha noko med ”å speke sitt kjød” å
gjere. Brukt om å ”ta seg ut” reint fysisk, eller om
å visa kva ein fysisk er god for: T.d. ”No ska de få
spækje dåkke”. ”Dei fekk spækje sæg”.
|-
|'''Spæl''' 
|(ein) 
|Tyder kort hale. Mest om sau. ”Spælsaud”.
|-
|'''Spøne''' 
|(ei/å) 
|1. Spon.
2. Om ådferd. (Springe uvøren/leikelysten). Sjå og
skjene. T.d. “Kalvanje spønte over allje markje”.
|-
|'''Spøt(e)''' 
|(å/ei/eit) 
|Ø/y-lyd.
1. Å strikke.
2. Strikkepinne -og
3. Eit strikkearbeid.
|-
|'''"Stakarinj hjelpe ole-mosinj"'''
|e. farmor 
|Når ein stakkar hjelper ein som visst er like mykje
eller endå meir stakkarsleg.
Nytta om mange situasjonar. Både tragiske og
humoristiske.
|-
|'''Stasette''' 
|(vere) 
|D.s.s. å ha bråttom, vere oppskjørta, aktiv og (i alle
fall tilsynelatande) målmedviten.
|-
|'''Stauke''' 
|(å) 
|Vere fomlete, usikker, klønete i lesing og prat.
|-
|'''Staur(e)''' 
|(ein/å) 
|Treng inga generell forklaring.
1. Det var Ryst-Anders sitt favoritt-uttrykk om
karar han ikkje likte -eller var misnøgd med.
2. Lage hol til og sette opp staur til hes/gjerde.
|-
|'''Stav''' 
|(ein) 
|1. Sjølvforklarande.
2. Om ”stendarane” i huskonstruksjonar- spesielt i
uthus av tre. Det er dei loddrette stokkane som
”raft’alljinj” kviler på.
|-
|'''Stavinj''' 
|(han) 
|Dagleg namn på Gustav Hamre - bror til ”Assa
skrobb”. Han vart skomakar i bygda etter Bernhard
Liseth.
|-
|'''Stempel(e)''' 
|(ein) 
|Sjølvforklarande. Men og brukt som:
“Du æ mæg enj go stempele”. Det kunne vere om
ein som var sta / eigenrådig el. viste andre spontane
særtrekk.
|-
|'''Stirre(ige)''' 
|(å/ein/vere) 
|“Enj stirre”. Sjå “strete” og ”vendstirr”.
Vere stri, ikkje til å påverke, til å rikke,
Men og om å sjå på sjølvsagt.
|-
|'''Stolpe''' 
|(mål) 
|Måleining (m.a. om dyr). («Alne og stolpa»»).
“Stutinj va -- stolpa over alninje”. Spesielt målband
vart nytta - vanlegvis rundt bringa (bak frambeina)
- med godt skjøn attåt kunne ein få ein indikator for
vekt og vekst for dyret.
|-
|'''Stopel''' 
|(ein) 
|Frittståande oppheng for kyrkjeklokke.
Såvidt eg hugsar og brukt om høgt stett / sokkel /
stor vase?
|-
|'''Stopne''' 
|(å/ein) 
|1. Ramle/snuble (stupe, stupne).
2. Også etter ”Ryst-Anders”. “Enj go stopne” ein
tulling/klossmajor -ein som ter seg dumt.
|-
|'''Store''' 
|(å) 
|O/å-lyd. Om husdyr som aborterte.
|-
|'''Storelesto''' 
|
|Vanleg om gr.nr. 64, br.nr. 1. Navnet dukka
kanskje opp då bruket i eldre tid fekk seg tillagt
eigen utmarksteig, medan dei andre bruka hadde
felles utmark.
|-
|'''Stovn(e)''' 
|(ein) 
|Brukt om ein latsabb / duglaus fyr.
|-
|'''Stret(e)''' 
|(ein/å) 
|D.s.s stritte. Om ein stabeis - vere motvillig /
stritte mot.
|-
|'''Strokk(e)''' 
|(ein) 
|Litt nedlatande ord om kar / mann / gut.
(Sjå “latnestrokk”).
|-
|'''Stromp'''
|(ein) 
|Kløn / klossmajor / klodrian og ein utan
folkeskikk.“Enj strompe”, “strompefære”.
Strompete. Eit av ”Ryst-Anders” sine favorittuttrykk..
|-
|'''Strople''' 
|(å/ein) 
|1. Snuble. 2. Klossmajor/dumming.
Skjellsord ved ulike høve. “Stroplefære”.
|-
|'''Strullan''' 
|
|Endå eit av utnamna på Emil (i ”Låna”).
|-
|'''Strængspel''' 
|(eit) 
|Brukt om løypestrengen med tilbehøret i begge
endar. Kanskje namnet dels knyter seg til spel på
same måte som ”spelet” i “spelbåt”. Dette “spelet”
er ein trommel ein sveivar for å hale fram not.
Liknande trommel er nede på løypestrengen for å
stramme eller slakke den.
|-
|'''Strøne''' 
|(å) 
|Å renne/reke/virre formålslaust ikring. “Ka de fær
å strøne itte”.
|-
|'''Strångje''' 
|(ein) 
|Stokk. Nedsaga og avgreina trestamme.
Fl. “strånga”.
|-
|'''Strångleggje''' 
|(å) 
|Dels d.s.s. “strople”.
“Strångleggje seg”. Snuble så ein dett som ein
stokk (strångje).Og brukt om å sette krokfot. ”Hanj
strångla ‘nå” (el. “hånå”). Sjå “strångje”.
|-
|'''Styggegutinj''' 
|
|Kallenamn på O. L. Eide. Han var syskenbarn til
far, einebarn og kan hende spesiell. Drakk eindel.
Hugsar ikkje kva årsak namnet hadde, men han var
i NS under 2. verdskrigen.
|-
|'''Stylke''' 
|(å) 
|Å miste fjør. “Hønsinje stylka”.
|-
|'''Styng''' 
|(ein/eit) 
|D.s.s. sting. Flt. ”styngje”.
”Æg hadde sleke styngje for bringine”.
|-
|'''Styrevol''' 
|(ein) 
|Styrestanga t.d. på seglutrusta færing.
|-
|'''Stæng''' 
|(eit) 
|Fangsten i eit “kast” vart sett i eit “stæng” el. mære
til ein kunne ta den opp/levere den.
|-
|'''Stød /stø''' 
|(ei) 
|(Ø/y-lyd). Renna som går frå naustet til sjøen og
som har “vorrar på begge sider.
|-
|'''Stål''' 
|(eit) 
|Brukt i mange samanhengar. T.d. om turrhøyet i
låven, “høystålet”, ”nedi ståla”. ”Storestålet” fyllte
”næste låvinj”, medan ”lisjestålet”, som var
hosåtten, var oppe - til høgre for låvedøra og på
hjellen-.
Men og om t.d. ein sildestim. “Da sto stålet--”. Og
om skodda som kunne stå som eit ”stål” i havet.
|-
|'''Sudd(e)''' 
|(ein) 
|Utt. “sodd”. (O-lyd). Uttrykk frå sløyden.
Dott av pussegarn el. av mjukt stoff.
Vart dyppa i politur for å finpolere med.
|-
|'''Sul''' 
|(eit) 
|Vassblanda myse/surmelk til drikke. Farfar brukte
dette uttrykket - og “blande” - om einannan. Også
om surmelka ein hadde på grauten, og som ein og
hadde på ”hakka” kokte poteter for eit lett måltid.
|-
|'''Supa''' 
|(ei) 
|Suppe.
Beskriv ein konsistens - ikkje ein matrett.
Alle slag: Grynsupa, melkesupa, saftsupa,
sagosupa, ætresupa, sementsupa o.s.b.
”Mølsupa mæ surt i”.
|-
|'''Sute''' 
|(ei) 
|Rulle av tre til å sette på båtripa. Til å hale
fiskereiskap på. Ca. 1 m. lange til torskegarn, 0,2
m. til snøre/pilk. Mellomstorleik til line/smågarn.
|-
|'''Svene''' 
|(å) 
|Om å minke i omfang. T. d om nyslått høy. La det
ligge ei stund før ein hadde det i hesje.
Men og om person som svena vekk (sjukdom).
|-
|'''Svinevore''' 
|(vere) 
|Uttrykk for ufin/fortrædeleg tilstand/handling.
”Noke so svinevore”.
|-
|'''Svokk''' 
|(ei/eit) 
|O/å lyd. Er ei dump/ujamnheit.
|-
|'''Svångje/ane''' 
|(ein) 
|(Svange). Kroppsdel. Kjøtet mellom ribbene og
låra. Mest brukt om dyr. Kjøtet vart mykje nytta til
å lage rull(pålegg) av.
|-
|'''Sylme''' 
|(å) 
|Ein slag aktivitet. Kanskje i noko nedsetjande,
misunneleg tyding. “Sylme mæ”. D.s.s. stelle med,
grisle med. “Hanj sylma i pænge”.
|-
|'''Sæde''' 
|(eit) 
|Fellesnamn om om det meste som kunne setjast i
jorda. Så vel setjepoteter som såkorn/grasfrø.
|-
|'''Særlege namn''' 
|(menneke frå garden [64/1])
|Farfar sin far, og hans brør som reiste ut,
vart nemnde slik (etter staden dei slo seg ned):
“Lars på Lesto”, f. 1850.
“Ole (Ola) i Nordland”, f. 1852.
“Anders på Legå” (i “Låninje”), f. 1854. Sjå og
”Gamlelesto”.
“Peder (Per) i øyå” (Herøy M&R), f. 1856.
“Sivert i Sogn”, f. 1858.
(Sjå Arthur Lesto 1990 “Ei slekt--” frå s. 24).
|-
|'''Sæte''' 
|(å) 
|Å lage såter. Siste del av høytørkeprosess der ein
ikkje hesjar. Vi “brøydde” høyet om morgonen,
”snudde det” i løpet av dagen og “sætte” det til
kvelds i fleire dagar. -Til det var turt nok å ta i hus.
|-
|'''Sætr''' 
|(ei) 
|Vårt ord for seter/støyl.
“Kjynnjå va på sætrinje kvar sommare”.
“Vi måtte på sætra morgå å kveld”.
|-
|'''Sævalinj''' 
|
|Daglegnamn på Sigvald Dybedal
Og kalla “Bakkesævalinj”.
|-
|'''Søtemøse''' 
|
|“Ø” i møse har ø/y-uttale.
Ord med omvent tyding. Om ugreie/problem,
“harde tider”. “Da va’kje noke søtemøse--”.
|-
|'''Søyle''' 
|(ei) 
|Vi sa ikkje: sølepytt, men ei “søyle”.
Men ei arkitektonisk søyle var og ei “søyle”.
|-
|'''Søyme''' 
|(ei/ein/å) 
|Dagdrøymar. Søymete: Vere klønete/sein - få lite
gjort. “For enj søyme”.
|-
|'''Søytel''' 
|(ein) 
|Eit av Kåre Berstad sine uttrykk. (Negativt, men
ikkje ”forbode” kraftuttrykk.).
D.s.s. “stropl”/“stovn”. “Enj go søytel”.
Elles eit av dei mange uttrykka som kunne tyde det
ein ville det skulle tyde til ei kvar tid.
|-
|'''Så''' 
|(ein) 
|Stor tønne. (Lagring/oppbevaring/brygging).
Den største vi høyrde om her vart kalla
“Norsjynn”, og var i Bersbygdinje ein stad.
|-
|'''Såd''' 
|(ei) 
|Lite/smått. Brukt som: t.d. “Hanj fekk ikkje ei
såd”. “Hanj åt ikkje ei såd”. (“Sæde”, frø).
|-
|'''Såne''' 
|(å) 
|Om matvarer. Verte øydelagd av klima/alder.
Karaktristikk av spesiellt stadium i prosessen.
Spekeflesket harskna og “såna”.
|-
|'''Såte''' 
|(ei) 
|Vanleg namn på terrengformasjon. Vi nytta ordet
for dungane som vart laga under turking eller
samlig av høy. ”Vi må ut å sæte før da bjynde å
rigne”.
|-
|'''Ta tørn''' 
|
|Om å burde gje seg/slutte.
“No må du ta tørn mannj”.
|-
|'''Tagne''' 
|(å) 
|Stilne av. Om både ver og “sod”.
|-
|'''Tesprengande''' 
|(vere) 
|Tilspringande. D.s.s. å vere enkelt. ”Da va kje so
tesprengande”.
|-
|'''Tev(e)''' 
|(ein/å) 
|T.d. “å få teven av” var ikkje brukt hos oss.
Å teve i tydinga “å pæse” var derimot vanleg.
“Dyrå sto bærre å teva i heta”.
|-
|'''Tikse''' 
|(ei) 
|D.s.s “fantefillje”. “Du æ mæg ei go tikse”.
Brukt om småjenter stort sett. Sjå og “kjellje”.
|-
|'''Timbr/tembr''' 
|
|D.s.s. tømmer. ”Da æ godt tembr i ditta husa”.
|-
|'''Tir''' 
|(ein) 
|D.s.s. ein stabel – smal og høg.
|-
|'''Tirgestikke''' 
|(ei) 
|Ertekrok. Brukt både om han -og hokjønn.
|-
|'''Tjon''' 
|(eit) 
|”Ein god handel”. Og t.d. ”Hanj jore et tjon då hanj
fekk fat i denj kånå”.
|-
|'''Tog''' 
|(eit) 
|D.s.s. tau. (“Børetog”, “jøretog”).
|-
|'''Tollj(e)''' 
|(ein/å) 
|1. Bearbeidd ull. Den ferdigkarda luftige
ullstrimmelen som er klar for spinning.
2. Om rot / tøv / tull.
“Dinj tollj / tolljeballje”. “Tolljefære”.
|-
|'''Tomling''' 
|(ein) 
|Drikkebeger for “sterk drykk”. Oldemor Johanne
hadde ein punsjbolle og 6 eller 8 tomlingar i sølv i
si tid. Det vart sagt at ho selde dei for 5 kroner til
ein omfarande kramkar omlag 1900.
|-
|'''Tonnje''' 
|(å) 
|O/å-lyd. At ting tørka. “Tonnje klænå”.
Når høyet etterkvart “tonnja i hesjå” eller på
“markinje” vart det turrhøy til slutt.
|-
|'''Toppleide''' 
|(å) 
|Far sitt disiplinuttrykk for å holde i nakken, kragen
eller “hårgarinj”. “Hanj vart toppledde”.
|-
|'''Tops(e)''' 
|(ein) 
|Ein av våre variantar av “tufs”.
|-
|'''Torre-navar''' 
|(ein) 
|Trøyttsam, kjedeleg type (å høyre på).
Ikkje uvanleg karaktristikk av m.a. politikarar,
prestar, predikantar og andre dosentar.
|-
|'''Torv-a-te''' 
|(vere) 
|D.s.s. “På tide”, el. “absolutt nødvendig”.
T.d.: “Da va no torv-a-te da vart jort no”.
|-
|'''Tove''' 
|(å) 
|Måte å lage eit slags filtstoff på.
“Tove lodda” t.d. Brukte vaskebrett og kraftig
såpevatn. Hjå oss var “lodda” produktet, men eg vil
tru at prosessen kunne nyttast for framstilling av
ulike produkt.
|-
|'''Trant''' 
|(ein) 
|D.s.s. snut el. munn. «Du skolde hatt dæg enj pån
trantinj».
|-
|'''Travald''' 
|(ein/eit) 
|Uhell/ulukke/skade (person og ting).
“Hannj ha vore ute for et travald”.
“Da va no noke te travalde”.
|-
|'''Trave'''
|(ein) 
|«Fante», luring, småkjeltring.
|-
|'''Trebole''' 
|(ei) 
|1. Vassblemme i nevane etter arbeid.
2. Leik. (Bole). (Variant av gøymsle).
Populær på Eide skule rundt 1950.
|-
|'''Treklopp''' 
|(ei) 
|Namnet vi nytta på ”regnfuglen”, svartspetta, som
med sin lett kjennelege lyd etter - vår tradisjon
-varsla regn.
|-
|'''Trelapp''' 
|(ein) 
|D.s.s. tresko/treklogg.
|-
|'''Treneve''' 
|(ein) 
|Person med lite handlag for praktisk arbeid.
Vere “trenevete” el. “trenevinj”. Eller vere ein
“treneve”.
|-
|'''Trive'''
|(å) 
|D.s.s. å ta fatt i el. huke fatt i.
Er hastverk/bråttom over denne rørsla.
“Vi treiv ‘ånå før ‘anj datt”.
|-
|'''Trivle''' 
|(å) 
|Om lag d.s.s. å leite og streve. Men ikkje i fysisk
forstand. Men brukt som t.d. ”Hanj trivla itte orå”.
(Han strevde med å finne orda som skulle til).
|-
|'''Trod''' (trodbord) 
|
|Bordgangane ein la på sperra som underlag for
takstein. Ofte 2. sortering matrial som vart dekt
med papp før steinen vart lagd.
|-
|'''Trode''' 
|(ei) 
|Ei lang tynn trestamme. Brukt t.d. å henge sild på
for turking. Men og ”fisketrode” som er d.s.s.
fiskestong. ”Bambustrode”.
|-
|'''Trog''' 
|(eit) 
|(O/å-lyd). D.s.s. trau.
“Bakstetroje” vart brukt til å lage flatbrøddeig i.
Elles brukte til ulike formål. Bere mjøl og
anna forråd i frå/til stabbur, - og klesvask i.
|-
|'''Tromle''' 
|(å) 
|Funksjonen ein trommel har. ”Tromle åkr.”
|-
|'''Tromme''' 
|(å) 
|Brukt om å måtte mase på.
|-
|'''Troske''' 
|(å /ei) 
|Treske (korn).
“Midt i troskjinje”: D.s.s. midt i sesongen/onna
eller også midt i prosessen.
|-
|'''Trutne''' 
|(å) 
|O-lyd. D.s.s. å tettast. Når treverk syg vatn og
utvidar seg. T.d. når den turre tre-båten vert sett på
sjøen og tek til å trekkje vatn i bordgangane.
(Motsett av å ”gisne”).
|-
|'''Trykkert''' 
|(ein) 
|”Dørtrykkertinj”. I dag heiter det ”dørvridar”.
|-
|'''Træge''' 
|(å) 
|D.s.s. å angre.
|-
|'''Trængde''' 
|(vere) 
|(Av å trengje seg på). Å måtte på do.
(“Pissetrængde”).
|-
|'''Trøyte''' 
|(å) 
|Omlag d.s.s. å nøyte. (Nøyte oss, trøyte da).
|-
|'''Tråm''' 
|(ein) 
|D.s.s. eit avgrensa stykke. Ta enj slåttetråm. Ei
”skårebreidd” t.d er. ein “tråm“. Det kan og vere
ein tråm i grautfatet, eller i eit område som skal
ryddast7vert rydda.
|-
|'''Turinj''' 
|
|Kjæle/klengenamn på onkel Arthur. Brukt både av
farfar og farmor og andre.
|-
|'''Tvau''' (talet 2) 
|
|Etter farfar og farmor. Litt forvirrande kanskje. Dei
kunne seie m.a. slik: ”Hanj hadde to kjyr, men dei
va jeldkratur beggje tvau”.
Det ”smakar” både engelsk og svensk av dette.
|-
|'''Tver’fre / tverfer''' 
|(vere) 
|Motvillig, treg, vanskeleg, negativ, ”streteinj”.
“Ka du æ so tvær’f’re føre”.
|-
|'''Tvore/tvåre''' 
|(ei) 
|Trereiskapen ein rørde grauten med. Toppen av
gamle tørka juletre var fine emne til dette.
|-
|'''Tyde''' 
|(å/vere) 
|Tradisjonell tyding som verb, men og d.s.s. å vere
tam (om dyr). Også om å vere spak.
Mykje brukt som i: “Han/ho/dei va’kje tyde”.
D.s.s. -var ikkje nådig/blid.
|-
|'''Tyl(e)''' 
|(ein/eit/å) 
|Eit av dei vanlege (negative) orda som var i bruk.
Variant av tulling, (“tollj”). “Tyl(e)fære”. Å tyle
seg.
|-
|'''Tyltre''' 
|(ei/vere) 
|Kvifor det vart eit hokjønnsord veit eg ikkje, men
vart brukt i fleire tydingar. Både om å vere
stakkarsleg og om å vere spesiell el. vanskeleg. ”Ei
go tyltre”. Vere ”tyltrinj”.
|-
|'''Tytte''' 
|(ei) 
|Kvinne. Sjå “kjellje”. “Hon va ei go tytte”.
|-
|'''Tæmse''' 
|(å) 
|1. Fomle med. “Dæ’kje noke å tæmse mæ”.
2. Uklår tale“. “Hanj sto bærre å tæmsa”.
|-
|'''Tærre''' 
|(om klima) 
|T.d. “hesjetærre”. Generellt godt verlag for
pågåande onnearbeid. Vere seg vår, sommar eller
haust. “Møkatærre”, “hesjetærre” o.s.b.
|-
|'''Tæve''' 
|
|Uttrykk eg fyrst høyrde på Berstad.
D.s.s. “det slag” i mi tyding. “Æg såg ikkje tævå”.
|-
|'''Tøle'''
|(ei/eit) 
|1. Om jente / kvinne som hadde gjort noko dumt.
Svært vanleg ord i dagleg tale.
2.“Hanj hadde bærre rot i tølå sine”. ”Ækje da borti
tøla dine enj kvarstess”
Her er “tøle” d.s.s. (noko uoversiktlege)saker el.
eignaluter.
3. (Ø/y-lyd). Platting, golv eller underlag.
T.d. Oppå/bort på/helt ne’på tøla.
|-
|'''Tørl(e)''' 
|(ein) 
|Om tråd/ullgarn. Farmor brukte ordet mykje. Også
om å snurre tau rundt ein staur t.d. Ta/slå ein
“tørling”. Tilsvarar “enj tørning”.
Etter kva eg hugsar og brukt om ein krøll med tråd.
|-
|'''Tøyme''' 
|(å) 
|Dorge med handssnøre -og sandmakk til agn- om
våren. Vårt “felt” var vanlegvis langs stranda
mellom “Bersholma” og “Lestonesa”. Makken
spadde vi i Lestovika. Tidtrøyte far og tok seg tid
til om våren.
|-
|'''Tøyr''' 
|(om klima) 
|Turr god luft. Kanske avleidd av “tærre”/ “torrveir”
eller “tøveir”?
Mykje brukt når telen gjekk utan regn m.a.,
og i onnene. “Vi får trøyte da, (eller nøyte
oss), meda vi har tøyrinj”.
|-
|'''Tåg''' 
|(ei) 
|Røter -gjerne av einer. Sjå t.d. “hamleband”.
Også brukt i kjipehandverk, til trinser på skistavar,
o.s.b. I eldre tid og til skibindingar.
|-
|'''Tång(ja)''' 
|(ei) 
|1. Om reiskap sjølvsagt - knipetång, men og
2. Jøre-hjelpemiddel til høylassa. Tre lekter av
rogn/hatl eller annan seig ved, omlag 2 m. Festa i
tverrstykke -omlag 0.6 m -i kvar ende. Lagd opp
på høylasset vart framenden surra fast med jøretoje
framme på vogna/sleden. Toje vart drege under
vogna og oppatt og rundt ein tapp bak på”tångja”
og så “jøra” (stramma/pressa) vi lasset saman.
3. Tangplanten.
4. “Ned i tånjgjinje”. D.s.s. i strandkanten.
|-
|'''Tångsime''' 
|(ein) 
|“Jøretoje” på “tångjinje”.Å surre fast (“jøre”) lasset
med. (Sjå “jøre” og “tång”).
|-
|'''Tåte''' 
|(ei) 
|Før tåtesmokken si tid vart ei passe mengd høveleg
mat putta i ein liten tøypose og så tygd til graut av
ein vaksen (mor?), og deretter putta i munnen til
babyen.
|-
|'''Uhamslinj (ohamslinj)''' 
|(vere) 
|Frå hám. Uvøren kledd, uflidd, i motsetnad til
“hamslinj” (som var lite brukt).
|-
|'''Uhygde'''
|(vere) 
|D.s.s. “fælen”. “Æg vart uhygde ta heile greiinje”.
|-
|'''Ulster''' 
|(ein) 
|Vinterfrakk, tjukk, fora og sid.
|-
|'''Uskjyrinj''' 
|(vere) 
|Uvøren, ugrunna overmodig.
|-
|'''Ut a(v) sjikks''' 
|(vere) 
|Dette var måten å seie det på her i heimen. D.s:s
uskikka, ueigna eller ute av funksjon.
|-
|'''Utigarinj''' 
|
|Daglegnamnet på “Øvre Bortne”.
“Hanj Sverre i Utigara”. “Ut i Utigara”.
|-
|}